Podstawowym i dość oczywistym sposobem na nauczenie się jak wyregulować montowany na prasie zestaw matryc do elaboracji jest przeczytanie instrukcji obsługi dołączonej do matryc.

Ten artykuł opiera się na zasadach regulowania matryc dla produktów firmy RCBS (www.luska.pl – matryce RCBS). Zestawy matryc innych producentów są generalnie podobne aczkolwiek mogą różnić się pewnymi detalami.

Po pierwsze, ważne jest aby zrozumieć jaka jest funkcja matryc elaboracyjnych. Są to elementy współpracujące bezpośrednio z komponentami amunicji i najczęściej wykonujące przedstawiony poniżej zestaw zadań:

– Odspłonkowanie (usunięcie zużytej spłonki).

– Format (przywrócenie wymiarów geometrycznych łuski z powrotem do wartości fabrycznych).

– Wykonanie kielicha (rozszerzenie otworu łuski w celu umożliwienia osadzenia nowego pocisku).

– Osadzenie pocisku.

Łuski ze zwężającą się szyjką (tzw. bottleneck), które są charakterystyczne dla większość amunicji karabinowej i kilku konstrukcji amunicji pistoletowej, są zazwyczaj elaborowane przy użyciu zestawu dwóch matryc. Te dwie matryce to matryca do formatowania/odspłonkowania/wykonania kielicha oraz matryca do osadzania pocisków. Naboje pistoletowe i karabinowe o prostych ściankach łuski są zazwyczaj elaborowane za pomocą zestawu trzech matryc. Zestawy te zawierają matrycę do wykonania pełnego formatu/odspłonkowania, matrycę do wykonania kielicha oraz matrycę do osadzania pocisków. Konieczność zastosowania trzech matryc wynika tu z faktu, że w przypadku łusek o prostych ściankach nie jest możliwe jednoczesne pełne formatowanie i wykonanie kielicha łuski.

Zestaw dwóch matryc.

Zestawy składające się z dwóch matryc zawierają matrycę która w jednej operacji odspłonkowuje, formatuje i robi kielich w łusce z wąską szyjką. Po tej operacji łuska jest gotowa do osadzenia nowego naboju. Druga matryca służy do osadzenia nowego pocisku w łusce. Aby uzyskać prawidłowo wytworzony nabój obie matryce muszą być odpowiednio wyregulowane.

Regulacja matrycy formatującej.

Koniec trzpienia do usuwania spłonek musi wystawać co najmniej 4,5 do 5 mm poniżej dolną część matrycy. Po prawidłowym wyregulowaniu, ustawiony centrycznie trzpień będzie po prostu wypychał zużytą spłonkę. Należy poluzować małą nakrętkę kontrującą w górnej części matrycy i wkręcać lub wykręcać trzpień aż do uzyskania właściwej regulacji (np. w matrycach Lee jest w tym miejscu tuleja zaciskowa a trzpień nie ma gwintu). Nie należy ustawiać trzpienia odspłonkowującego niżej niż jest to konieczne, gdyż w takim wypadku łuska może nie przejść prawidłowo formatowania (kanał ogniowy oprze się o szerszą część trzpienia i ograniczy stopień wejścia łuski do matrycy). Niecałkowite sformatowanie może skutkować nieprawidłowym zaciśnięciem szyjki łuski (neck tension) przy osadzeniu nowego pocisku. Po ustawieniu trzpienia odspłonkowującego należy ustawić matrycę tak aby przeprowadzać pełen format lub tylko format szyjki łuski. Ograniczenie się jedynie do formatowania szyjki przedłuża żywotność łuski i daje dobre efekty jeśli wytworzona amunicja będzie ponownie wystrzelona w tej samej jednostce broni. Jeśli wytwarzasz amunicję karabinową w mocnym kalibrze, do karabinu jednostrzałowego lub powtarzalnego, to generalnie pożądany jest jedynie format szyjki łuski.

Pełne formatowanie łuski oddziałuje na mosiądz bardziej niż jedynie formatowanie szyjki. Jest to jednak zwykle konieczne jeśli gotowe naboje mają być używane w różnych jednostkach broni, jeśli nie były wcześniej wystrzelone z tej samej jednostki lub jeśli elaboruje się używając dziewiczych łusek. Łuski wystrzelone z broni samopowtarzalnej, typu lever-action czy pump-action rozciągają się bardziej niż łuski wystrzelone z broni powtarzalnej czy jednostrzałowej. Zazwyczaj wiąże się to z koniecznością wykonania pełnego formatu. Zalecaną praktyką jest też pełne formatowanie łusek gdy amunicja z nich wytworzona ma być używana do polowania na niebezpieczną zwierzynę, ponieważ w takim przypadku jest mniej prawdopodobne iż w krytycznym momencie dojdzie do zacięcia w wyniku problemu z przeładowaniem. Jeśli istnieją wątpliwości co do finalnego przeznaczenia amunicji, dobrze jest zapobiegawczo wykonać pełny format.

Ustawianie matrycy do pełnego formatu odbywa się następująco. Należy podnieść trzpień prasy z zainstalowanym odpowiednim uchwytem (shellholder) do górnej pozycji. Wkręcić matrycę do prasy, aż matryca oprze się o shellholder. Należy teraz wykasować luzy, w tym celu należy opuścić trzpień i wkręcić matrycę o dodatkowe 1/8 do 1/4 obrotu w prasę. Sprawdź regulację wracając trzpieniem w górne położenie – powinieneś poczuć, że uchwyt łuski opiera się o dolną część matrycy, ale ramię prasy ma jeszcze odrobinę przestrzeni (press cam-over), to zapewni że każda łuska zostanie zawsze w pełni sformatowana (precisionshooter.co.nz). Zablokuj matrycę przy pomocy pierścienia i wkręć śrubę blokującą. Regulacja matrycy jest w tym momencie zakończona.

Pierwsze dwa kroki procedury regulacji matrycy aby formatować szyjkę łuski są identyczne, ale trzecim krokiem jest lekkie wykręcenie matrycy z prasy. Należy sprawdzić formatowanie rozmiaru szyjki poprzez wprowadzenie wystrzelonej łuski do matrycy. To powinno dać obraz tego, w jakim stopni szyjka łuski jest deformowana w matrycy. Matryca jest prawidłowo wyregulowana do formatowania szyjki, gdy wymiary szyjki uległy pożądanej zmianie, ale stożek łuski (case shoulder) nie został cofnięty.

Regulacja matrycy do osadzania pocisków.

Większość łusek typu bottleneck nie wymaga zaciskania (crimp). Napięcie szyjki łuski zazwyczaj utrzymuje pocisk na właściwym miejscu bez konieczności dodatkowego crimpowania wylotu łuski na pocisku. Crimpowanie pocisku nadmiernie obciąża krawędź szyjki łuski i skraca jej żywotność. Wymaga to również stosowania pocisku z kanelurą lub rowkiem do zaciskania. Nie należy próbować crimpować pocisków bez kanelury.

Osadzanie pocisku w łusce bez jego crimpowania.

Po pierwsze, należy umieścić przygotowaną łuskę (czyli taką która została sformatowana, ma nową spłonkę i zawiera odpowiednią ilość prochu) w uchwycie łusek i wprowadzić ją w górne położenie. Po drugie, należy wkręcać matrycę do osadzania pocisków w prasę aż do momentu gdy dotknie ona szyjki łuski. Po trzecie, należy cofnąć matrycę o jeden obrót i zablokować ją pierścieniem blokującym. Teraz pomiędzy uchwytem łuski a dolną częścią matrycy jest odpowiednia szczelina. Następnie należy wyregulować trzpień osadzający wewnątrz matrycy tak, aby osadził on pocisk na odpowiednią głębokość w łusce. Głębokość osadzenia zależy od wielu czynników, m.in. od używanego pocisku, wymiarów magazynka karabinu (przeładowane naboje muszą zmieścić się w magazynku), długości gardzieli komory nabojowej karabinu (pocisk nie może dotykać gwintu podczas naboju), oraz od tego czy przeładowane naboje mają być wystrzeliwane w więcej niż jednym modelu karabinu (ponieważ te wymiary mogą się różnić). Najbezpieczniej jest ustawić pocisk na długość całkowitą naboju (COL-cartridge overall lenght) podaną w instrukcji elaboracji. W tym celu należy posłużyć się suwmiarką i zmierzyć długość gotowego naboju. Suwmiarka nie jest absolutnie niezbędna do elaboracji, jednak jest to przydatna rzecz którą warto mieć (www.luska.pl).

Jeśli masz do dyspozycji amunicję fabryczną to proces ten może zostać uproszczony. Po pierwsze, należy poluzować nakrętkę zabezpieczającą trzpień i cofnąć go tak daleko jak to możliwe. Po drugie, umieszczamy fabryczny nabój w uchwycie łuski i wprowadzamy go do matrycy. Po trzecie, wkręcamy zatyczkę w matrycę tak długo, aż poczujemy że zatrzymuje się ona na pocisku. Należy teraz zablokować trzpień nakrętką blokującą. Jeśli elaborujesz amunicję zgodnie z parametrami stosowanej amunicji fabrycznej, to znaczy że matryca jest prawidłowo wyregulowana. Nawet jeśli nie używasz tego samego pocisku jaki jest w amunicji fabrycznej, to taka regulacja matrycy powinna dać przynajmniej zgrubny efekt. Zmierz suwmiarką długość całkowitą elaborowanego naboju i skoryguj położenie trzpienia osadzającego tak, aby pocisk którego używasz był osadzony dając długość całkowitą naboju zgodną z danymi elaboracyjnymi. Jeśli nie posiadasz fabrycznego naboju który mógłbyś wykorzystać jako punkt odniesienia, to regulację trzpienia osadzającego należy przeprowadzić następująco. Włóż pocisk do przygotowanej łuski i ostrożnie wprowadź łuskę do matrycy z trzpieniem ustawionym na fabryczną COL. Poczujesz, że pocisk dotyka trzpienia i zostaje lekko wepchnięty do wnętrza łuski, zatrzymaj suw prasy w tym momencie. Opuść prasę i wyjmij łuskę z matrycy, zwróć uwagę na to jak bardzo pocisk wystaje z łuski. Prawdopodobnie wystaje on za bardzo (COL jest za duża). Powoli wprowadź nabój z powrotem do matrycy do osadzania i delikatnie osadź pocisk nieco głębiej poprzez delikatne przeciągnięcie suwu prasy (Jeśli to konieczne, wkręć trzpień osadzający trochę głębiej w matrycę, ale prawdopodobnie nie będzie to potrzebne). Za pomocą suwmiarki zmierz całkowitą długość naboju. Powtarzaj tę czynność do momentu aż pocisk zostanie osadzony na prawidłowej długości całkowitej, zgodnie z recepturą elaboracji. Jest to teraz twój nabój odniesienia. Następnie należy wycofać nabój odniesienia z prawidłowo osadzonym pociskiem do dolnego położenia prasy. Poluzuj nakrętkę zabezpieczającą trzpień osadzający i cofnij go do samej góry. Wsuń nabój odniesienia całkowicie do matrycy (górne położenie suwu prasy). Wkręcaj trzpień w matrycę aż do momentu gdy zetknie się on z pociskiem w naboju odniesienia. Zablokuj położenie trzpienia nakrętką kontrującą, matryca powinna być teraz prawidłowo wyregulowana.

Pozostaje jednak jeszcze jedna, ostatnia czynność. Weź nowo wyelaborowany nabój i upewnij się, że pracuje on prawidłowo w twoim karabinie. (Trzymaj broń skierowaną w bezpiecznym kierunku i rób to z aktywowanym bezpiecznikiem manualnym, jeśli to możliwe). Włóż nabój do magazynka aby upewnić się, że pasuje i podaje prawidłowo. Jeśli nie, to dopracuj regulację trzpienia osadzającego w matrycy, aż do uzyskania takiego pożądanego efektu. Nawet jeśli nie użyłeś suwmiarki do ustawienia pocisku na prawidłowy COL i wyregulowałeś trzpień osadzający metodą prób i błędów, to jeśli przeładowany nabój jest prawidłowo pobierany z magazynka i umieszczany w komorze nabojowej w twoim karabinie oznacza to, że matryca osadzająca pocisk jest prawidłowo wyregulowana.

Zestawy trzech matryc.

Amunicja pistoletowa i karabinowa z łuskami o prostej ściance wymagają zestawu trzech matryc. Pierwsza matryca formatuje łuskę i usuwa spłonkę. Druga matryca tworzy kielich aby łuska była w stanie przyjąć nowy pocisk. Trzecia matryca osadza (i jeśli to konieczne zaciska) pocisk. Wszystkie te matryce muszą być prawidłowo wyregulowane, aby uzyskać pożądany efekt elaboracji.

Regulacja matrycy formatującej.

Niektóre zestawy trzech matryc do elaborowania amunicji pistoletowej są dostępne w opcji z matrycą formatującą wyposażoną w pierścień z węglika wolframu (tzw. carbide die). Te droższe matryce do formatowania nie wymagają smarowania łusek przed operacją korekty rozmiaru. Są one używane i regulowane tak samo jak zwykłe matryce stalowe, z tym wyjątkiem, że powinny być tak ustawiane w prasie, aby uchwyt łuski nie uderzał w dolną część matrycy. Formatującą matrycę węglikową należy wkręcać w prasę z trzpieniem prasy w górnym położeniu i założonym uchwytem łuski. Wkręcanie matrycy należy prowadzić do momentu gdy matryca dotknie uchwytu łuski. Nie należy wkręcać matrycy węglikowej głębiej w celu wykasowania luzów. Niezależnie od tego czy matryca do zmiany rozmiaru jest z węglikowa czy stalowa, trzpień usuwający spłonki powinien być wyregulowany tak, aby wystawał ok. 4,5 mm poniżej dna matrycy. Poluzuj małą nakrętkę blokującą na górze matrycy i przekręć trzpień odspłonkowujący w górę lub w dół aby uzyskać pożądany pozom obniżenia trzpienia, a następnie dokręć nakrętkę blokującą. Należy dodatkowo upewnić się, że po dokręceniu nakrętki zabezpieczającej trzpień odspłonkowujący jest wycentrowany względem matrycy.

Regulacja matrycy tworzącej kielich.

Trzpień prasy wraz z uchwytem łuski powinien być w górnym położeniu, następnie należy wkręcić matrycę do prasy aż dotknie uchwytu łuski i zablokować matrycę pierścieniem blokującym. Opuść uchwyt na łuski, umieść ponownie sformatowaną łuskę w uchwycie na łuski i wsuń ją całkowicie do matrycy tworzącej kielich. Sprawdź otwór wylotowy łuski. Powinien on być rozszerzony tylko na tyle aby możliwe było ciasne wciśnięcie nowego pocisku. Nadmierne rozciąganie otworu wylotowego skraca żywotność łuski. Jeżeli łuska wymaga zmiany średnicy kielicha, należy poluzować nakrętkę kontrującą na górze matrycy i wkręcić lub wykręcić trzpień aż do uzyskania odpowiedniej średnicy kielicha. Następnie należy ponownie dokręcić nakrętkę kontrującą.

Regulacja matrycy osadzającej z roll crimp.

Większość typów amunicji rewolwerowej wymaga crimpu typu roll crimp. Jest on konieczny aby utrzymać pocisk w łusce w niezmienionym położeniu podczas odrzutu towarzyszącego oddaniu strzału. Pociski przeznaczone do roll crimp muszą posiadać kanelurę lub rowek do crimpowania. Nie należy próbować zaciskać pocisków bez kanału zaciskowego (chociaż jest to możliwe z użyciem Lee Factory Cri mp). Należy sprawdzić czy wszystkie łuski w partii przeznaczonej do elaboracji są tej samej długości (dla uzyskania najlepszego efektu powinno używać się łusek jednego producenta). Jeśli tak nie jest, należy przyciąć łuski do długości podanej w instrukcji elaboracji (trim lenght). Aby zapewnić równomierne zaciskanie łusek, wszystkie łuski muszą być tej samej długości. Pierścień do crimpowania jest wyfrezowany wewnątrz matrycy do osadzania pocisków i jest nieruchomy względem matrycy. To jak głęboko matryca jest wkręcona w prasę determinuje uzyskaną głębokość crimpu. W przypadku osadzania pocisków bez ich crimpowania, należy ustawić trzpień do osadzania pocisków zgodnie z opisem dla zestawu dwóch matryc. W przypadku osadzania pocisków z roll crimp, należy wyregulować matrycę w następujący sposób. Po pierwsze, umieścić przygotowaną (sformatowaną, napełnioną prochem ale bez osadzonego pocisku) łuskę w uchwycie łuski i ustawić trzpień prasy w górnym położeniu. Po drugie, należy wkręcić matrycę do prasy aż dotknie ona łuski. Po trzecie, cofnąć matrycę do osadzania o jeden pełny obrót i zablokować ją dużym pierścieniem blokującym. Opuść przygotowaną łuskę i umieść pocisk w jej otworze. Wsuwaj powoli łuskę z pociskiem do matrycy, cofając ją co chwile aby dokonać kontroli głębokości osadzenia pocisku gdy jest on wprowadzany do łuski. Podczas tej operacji należy wyregulować położenie trzpienia osadzającego tak aby finalnie otrzymać nabój o pożądanym COL, ale nie zacrimpowany. Pocisk musi być osadzony w łusce tak, aby krawędź szyjki łuski pokrywała się ze środkiem kanelury lub rowka do crimpowania pocisku. Następnym krokiem jest odpowiednie ustawienie matrycy w celu wykonania crimpu. Gdy niezacrimpowany nabój nadal znajduje się w matrycy (górne położenie trzpienia prasy), należy cofnąć trzpień osadzający matrycy o kilka obrotów (można też całkowicie go wykręcić). Następnie należy poluzować duży pierścień blokujący i wkręcić matrycę do prasy aż do momentu gdy poczujemy, że dotyka ona szyjki łuski. Opuścić trzpień prasy w dolne położenie i wkręcić matrycę w dół o ok. 1/8 obrotu. Ponownie wprowadzić nabój całkowicie do matrycy, cofnąć i sprawdzić crimp. Pocisk powinien być pewnie utrzymywany w łusce, powinna być też widoczna delikatna deformacja krawędzi szyjki łuski. Wkręcenie matrycy zbyt daleko w prasę może spowodować nadmierne ściśnięcie łuski i w efekcie powstanie wybrzuszenia w korpusie łuski. Należy ustawić matrycę tak aby uzyskać pożądaną głębokość crimpu, a następnie dokręcić duży pierścień blokujący. Ostatnim krokiem jest wprowadzenie idealnie zacrimpowanego naboju do matrycy. Następnie należy wkręcić trzpień do osadzania pocisków z powrotem w pracę do momentu, aż dotknie on czubka naboju. Dokręcić nakrętkę kontrującą trzpień. Teraz matryca do osadzania pocisków jest prawidłowo wyregulowana i będzie jednocześnie osadzać pocisk i go crimpować w jednym suwie roboczym prasy.

Regulacja matrycy osadzającej z taper crimp.

Naboje do pistoletów samopowtarzalnych są z reguły crimpowane z użyciem taper crimp. Jest to konieczne, ponieważ naboje te po wprowadzeniu do komory nabojowej blokują się na brzegu szyjki łuski (headspace on the case mouth – gundigest.com), stąd nie można w tym przypadku zastosować roll crimp. Matryce taper crimp są specjalnie oznaczone. Aby ułatwić ich identyfikację RCBS oznacza je symbolem “TC”.

Pierścień crimpujący jest wyfrezowany w matrycy, a głębokość crimpu zależy od tego jak głęboko matryca jest wkręcona w prasę. Łuski do taper crimp muszą być tej samej długości, natomiast same pociski nie wymagają kanelury lub rowka crimpującego. Proces wstępnego ustawiania matrycy jest taki sam jak opisana powyżej procedura wykonywania roll crimp. W pierwszej kolejności należy umieścić przygotowaną łuskę w uchwycie na łuski i ustawić trzpień prasy w górnym położeniu. Wkręcić matrycę do osadzania w prasę, aż poczujemy, że dotyka ona łuski. Cofnąć matrycę do osadzania o jeden pełny obrót i zablokować dużym pierścieniem blokującym. Opuść przygotowaną łuskę i umieść w niej pocisk. Wsuwaj powoli łuskę z pociskiem do matrycy, kontrolując głębokość osadzenia pocisku gdy jest on wpychany do łuski. Należy wyregulować trzpień osadzający tak aby uzyskać pożądany COL, zgodnie z recepturą elaboracji. Następnym krokiem jest ustawienie matrycy do wykonania taper crimp. Niezacrimpowany nabój musi znajdować się w matrycy, należy cofnąć trzpień osadzający o kilka obrotów. Następnie należy poluzować duży pierścień blokujący i wkręcić matrycę do prasy aż do momentu gdy poczujemy, że dotyka ona brzegu szyjki łuski. Opuścić trzpień prasy w dolne położenie i wkręcić matrycę w prasę o około 1/8 obrotu. Przygotowany nabój wsunąć całkowicie do matrycy i sprawdzić crimp. Pocisk powinien być pewnie trzymany. Wyregulować ustawienie matrycy aż do uzyskania zadowalającego efektu crimpu, a następnie dokręcić duży pierścień blokujący. Ostatnim krokiem jest wprowadzenie naboju z docelowym crimpem do matrycy. Następnie należy wkręcić trzpień osadzający w matrycę tak aby dotknął czubka naboju. Dokręcić nakrętkę blokującą trzpień. Teraz matryca do osadzania pocisków jest prawidłowo wyregulowana i będzie osadzać pocisk oraz dokonywać crimpowania w jednym suwie roboczym prasy.

Jeśli jesteś zainteresowany obniżeniem kosztów amunicji i samodzielnym dostosowywaniem jej parametrów do własnych, zindywidualizowanych potrzeb sprawdź ofertę sprzętu do elaboracji w sklepie ŁUSKA (www.luska.pl).

Na podstawie: www.chuckhawks.com oraz instrukcji obsługi matryc RCBS.

MR